Bardzo efektywnym sposobem na pracę, jest praca w grupie. Jednak zanim zespół zacznie osiągać wspólne cele, musi przejść przez kilka istotnych faz, by stać się efektywnie współpracującą strukturą. Najbardziej popularny model, przedstawiający fazy tworzenia się grupy pochodzi z prac Tuckmana. Początkowo, zaproponował on schemat, składający się z czterech następujących po sobie etapów: formowanie się grupy ? często też przez innych nazywany fazą ?orientacji?; konfliktu, normowania i faza działania, czyli pracy. We współpracy z Jensen (1977) dodał ostatnią ? separacji, czyli zakończenia wspólnych działań.
W dalszej części artykułu, rozwinę każdą z tych faz.
Pierwsza ? faza orientacji ? to czas, kiedy osoby, mające tworzyć dany zespół, spotykają się po raz pierwszy. Przeżywają wtedy wiele emocji związanych z próbami znalezienia sobie miejsca w grupie. Zastanawiają się, czy zostaną zaakceptowani, czy odrzuceni. To faza testowania, orientowania się w otoczeniu, zapoznawania z członkami grupy. Uczestnicy chcą pokazać się z jak najlepszej strony, są dla siebie mili i uśmiechnięci. Negatywne emocje nie są ujawniane (choć zwykle ukrywany jest niepokój/lęk/napięcie związane z niepewnością), na poziomie jawnym dominują przyjemne emocje. Jeśli chodzi o emocje nieprzyjemne, związane są one z obawą przed brakiem akceptacji w grupie, przed odrzuceniem, ośmieszeniem, czy odsłonięciem się.
W fazie orientacji uczestnicy poszukują sensu bycia w grupie, przedstawiają swoje oczekiwania, które okazują się być bardzo zróżnicowane. Rodzi to niepewność w zespole, związaną z pozornym brakiem wspólnych punktów. Jest to czas, w którym buduje się ramy dla pracy zespołowej ? osoby poznają się ze sobą, wspólnie ustalają reguły, przyjmują odpowiednie dla siebie role, miejsca w zespole.
Faza pierwsza ? można ją również nazwać fazą powierzchownej integracji ? staje się męcząca, co negatywnie wpływa na efektywność pracy. W takiej atmosferze bardzo trudno jest realizować zadania. Uczestnicy mają świadomość braku skuteczności i efektywności , co doprowadza do powstania oporu, będącego przygotowaniem do kolejnej fazy ? konfliktu.
Kryzys z pierwszej fazy wybucha pod postacią konfliktu ? dzieje się tak, dzięki atmosferze zaufania i bezpieczeństwa, zbudowanej przez trenera. Taka atmosfera zachęca do wyrażania swoich uczuć, zwłaszcza tych nieprzyjemnych w przeżywaniu. Ujawniają się wtedy gniew, frustracja, wrogość, a także lęk. Na tym etapie, grupa konfrontuje swoje oczekiwania, kwestionuje wspólne wartości, normy i cele. Pozwala to na sformułowanie nowej struktury, ukazującej rzeczywisty potencjał grupy. Członkowie ?zatwierdzają? swoje miejsce w zespole. Faza II to z pewnością przestrzeń na wyrażanie opinii, swoich potrzeb i oczekiwań, a także walka o pozycję w grupie i pogłębianie się relacji między członkami.
Po każdej burzy świeci słońce, co oznacza, że po fazie konfliktu, przychodzi czas na normowanie. Na tym etapie już wiadomo, kto jest kim i za co odpowiada ? również zasady i normy panujące w zespole są znane i przyjęte przez każdego członka grupy. Taki stan rzeczy przyczynia się do poczucia satysfakcji, a dodatkowo zaspokaja potrzebę przynależności. Teraz, uczestnicy starają się realizować wspólne oczekiwania, potrzeby i cele, co świadczy o otwartości na siebie, zrozumieniu i zgodności. To, co może zaskakiwać, to jednomyślność i odczuwanie w podobny sposób. To moment, w którym ujawnia się gotowość do współdziałania i poczucie bliskości. Wtedy też buduje się grupowa tożsamość. To wszystko doprowadza do ocieplenia się stosunków, a także usprawnia komunikację.
Tak zbudowany fundament, oparty na relacji, pozwala na przejście do kolejnego etapu ? mianowicie ? konstruktywnej pracy. Tutaj uwaga jest skupiona na realizacji zadań. Struktura grupy jest stabilna i funkcjonalna, opracowane są zasady pracy, nagradzania się, okazywania wsparcia, itd. Członkowie dobrze już się znają, chętnie wymieniają swoimi pomysłami i propozycjami. Różnice w grupie są akceptowane, dominują szacunek, ciepło i przyjaźń, a uczestnicy czerpią wyraźne zadowolenie z przynależenia do grupy. Jeśli chodzi o pracę, członkowie są w stanie udzielać sobie informacji zwrotnych, radzić sobie z trudnościami. W tej fazie możemy się spotkać z dwoma rodzajami pracy:
a) Optymistyczna ? prowadzący podąża za potrzebami grupy, członkowie współpracują, realizują cele własne i grupowe, panuje atmosfera współpracy;
b) Pesymistyczna ? następuje stagnacja, członkowie wzajemnie aprobują swoje działania, nie wnoszą nic nowego, co budzi frustrację i może doprowadzić do odejścia członków;
Ostatnia faza ? faza separacji ? związana jest z nadchodzącym zakończeniem prac, a przez to rozdzielenie się członków zespołu. Pojawiają się emocje charakterystyczne dla rozstania: smutek, żal, poczucie porzucenia, straty ale też satysfakcja z osiągniętych celów, duma. Niebezpieczne jest, gdy nie ujawni się wszystkich emocji – szczególnie tych trudniejszych i członkowie grupy zostaną z nimi sami, z poczuciem, że ponieśli stratę. Ważną rolę pełni tu prowadzący.
Podczas tworzenia zespołu będą pojawiały się różne emocje ? zarówno te, które są przyjemne w odczuwaniu, jak i te, które do przyjemnych nie należą. Warto wiedzieć, że emocje są dobre i nie należy ich tłumić ? wręcz przeciwnie ? można się im przyjrzeć, zastanowić się, w jakim celu się pojawiają i skupić na odczuciach. Emocje są po to, by sygnalizować nam ważne rzeczy, dlatego też przyjmujmy każdą z nich jak mile widzianego gościa i wykorzystujmy tak, by jak najsprawniej działać w grupie.
