Kreatywność wydaje się być jedną z najbardziej pożądanych cech nie tylko w zatrudnieniu, ale także i poza nim. To umiejętność patrzenia na sprawę z różnych perspektyw, przy jednoczesnym dostrzeganiu wielości możliwych rozwiązań. Kreatywność, czy inaczej ? myślenie twórcze, można określić pojęciem swobodnego, niczym nieograniczonego wyboru. Jest to proces pozbawiony oczekiwań, schematów, przekonań czy sądów. Cechuje go również nierutynowe postrzeganie, otwartość na nowe pomysły i możliwości oraz fantazja, oryginalność i wyobraźnia.
W badaniach zaprojektowanych dla NASA z 1968 roku Jarman i Land pokazują, że dzieci w wieku od 3 do 5 lat w 98% są kreatywne na poziomie geniuszu. Badanie dwukrotnie powtórzono na tych samych dzieciach po kilku latach i oto, co się okazało: po upływie czasu, pośród 10-letnich dzieci już tylko 32% zachowało wysoki poziom kreatywności, natomiast w grupie 15-latków wynik spadł do 12%. Badania tym samym testem na grupie 280 tysięcy osób dorosłych wskazują, że tylko 2% osób przejawiało kreatywność.
Co z tego wynika? Większość z nas rodzi się z satysfakcjonującym poziomem kreatywności, jednakże w związku z brakiem odpowiedniej stymulacji, a także w wyniku wszechobecnej standaryzacji i mody na testy poziom ten spada. Oczywiście jest to spore uogólnienie, ale w momencie, gdy podczas edukacji nasza zdolność do twórczego myślenia nie jest rozwijana, zanika.
Osobiście, dostrzegam tu także odrobinę pozytywu ? dostarczając naszemu umysłowi odpowiednich bodźców, jesteśmy w stanie podnieść swój poziom kreatywności. Zanim jednak zaczniemy ingerować w nasze procesy myślowe, warto przyjrzeć się barierom, jakie pojawiają się w myśleniu, zarówno u jednostek, jak i u grup ? zespołów. Te bariery stanowią przeszkodę w rozwoju kreatywności.
Przeszkody twórczego myślenia:
Efekt Einstellung, czyli błędne nastawienie, to podejście do rozwiązania problemu już z pewnymi ?zestawami rozwiązań?. To tak, jakbyś dostał informację, że w Twoim ogródku znajduje się skarb, a Ty, z różnych filmów i książek wiesz, że skarby znajdują się pod drzewem. Taka wiedza sprawia, że Twoja uwaga, a co za tym idzie, poszukiwania skarbu koncentrują się wyłącznie na miejscach pod drzewem. Prawda jest taka, że myślimy schematami, według znanych nam kategorii, wykorzystując stworzone w naszym umyśle skrypty. Jest to tak zwana sztywność myślenia. Jej przeciwieństwem jest giętkość myślenia, przejawiająca się w liczbie oryginalnych, różnorodnych pomysłów, co ułatwia rozwiązywanie problemów i przełamywanie błędnych nastawień.
Z błędnymi nastawieniami wiążą się również osobowe ograniczenia percepcyjne i wartościowe jednostki. W związku z posiadaniem pewnych utartych sposobów funkcjonowania, postrzegania, a także własnych systemów wartości, poglądów, przekonań, pełne i prawdziwe postrzeganie rzeczywistości jest ograniczone. To nie jest tak, że te ograniczenia uniemożliwiają nam twórcze myślenie, one po prostu je utrudniają, z tego względu, że przyczyniają się do automatyzacji naszych zachowań. Aby im przeciwdziałać, można stosować obserwację, w celu wyłapania pojawiających się w środowisku zmian.
Z myśleniem twórczym związana jest także presja społeczna ? w przypadku jednostki podatnej na presję, twórcze idee mogą być odrzucane ze względu na strach przed wyśmianiem czy negatywną oceną ze strony innych.
Przeszkody twórczego myślenia w pracy zespołowej:
W związku z częstą rozbieżnością pomiędzy oficjalną, a rzeczywistą strukturą władzy, statusu czy prestiżu w grupie, pojawia się rywalizacja o wpływy i dominację nad innymi członkami zespołu, co przekłada się na nieprzyjemną atmosferę w grupie. Atmosfera, gdzie część członków skupia się na realizacji własnych ambicji, a pozostała czuje się demotywowana i obezwładniona panującą rywalizacją, nie sprzyja procesowi twórczego myślenia.
Kreatywność może także zakłócać obecność autorytetu ? onieśmielająca członków zespołu. Osoby, nie chcąc się ośmieszyć, nie przedstawiają każdego swojego pomysłu, a jedynie te, które dokładnie i krytycznie ocenią. Nie pojawia się wtedy również spontaniczna interakcja pomiędzy uczestnikami, która wspomaga generowanie pomysłów.
Kolejna trudność związana jest z niedopasowaniem preferowanego stylu pracy do konkretnej jednostki. W momencie, gdy osoba preferuje pracę indywidualną, stawianie jej w sytuacji konieczności grupowego zgłaszania pomysłów, może zakłócić jej proces twórczy. Podobnie będzie ze stylami poznawczymi ? rozbieżność preferowanych stylów przez członków w grupie z tym, który został przez grupę przyjęty, również zaburzy kreatywność.
Jest jeszcze zjawisko zwane ?myśleniem grupowym?, które polega na tym, że członkowie ?dopasowują się? do siebie. Wyobraź sobie grupę, w której prowadzący prosi członków o opisanie siebie. Osoba rozpoczynająca w opisie podaje swój wiek, zainteresowania i sposób spędzania wolnego czasu. W ten sposób nieświadomie tworzy dla grupy schemat opowiadania, sprawiając, że każda kolejna osoba będzie odpowiadać, bazując na nim.
Zarówno jednostki, jak i grupy są obłożone różnymi barierami w myśleniu, które ograniczają proces twórczy. To, co je łączy, to niski poziom uświadomienia sobie tychże ograniczeń. Pierwszym krokiem do rozbudzenia w sobie kreatywności, jest poznanie tego, co ją zakłóca.
